En dan het zwarte niets - Milo Rau over het tonen van geweld & zelfdoding op scène

Op dit moment werk ik aan een theatervoorstelling die Familie heet. Het verhaal is even eenvoudig als mysterieus: 7 jaar geleden hebben twee ouders en hun kinderen zich op een avond opgehangen in Calais. Een totaal doorsnee gezin uit de middenklasse, met de gebruikelijke hobby's zoals een toneelgroepje en wandelingen aan zee. Geen ziektes, geen depressies, geen drugs, geen echtscheiding, geen wraaklust - niets van wat men gewoonlijk kent bij familiedrama’s.

"Het spijt ons, we hebben het verkloot", stond er in hun afscheidsbrief, daarnaast nog een paar richtlijnen over wat ze met hun honden moesten doen. In ons stuk nu, net als in de zaak zelf, is alleen het einde drastisch. Je kijkt naar een echte familie - het acteurskoppel An Miller en Filip Peeters en hun dochters - die over hun leven praten en de laatste avond doorbrengen. In de beeldfragmenten bekijken ze video's, eten ze samen, praten ze aan de telefoon. Zoals elke familie. Behalve dan dat ze zichzelf ophangen aan het einde van al deze banaliteiten.

“Waarom je niet meteen ombrengen, als je uiteindelijk toch moet sterven?”, meende een van de dochters tijdens de repetities, “er zijn sowieso veel te veel mensen op de wereld.” Nu heeft het feit dat de opknoping zelf in volle omvang wordt getoond, een debat teweeggebracht in ons team. De Belgen zijn een melancholisch volk, daarom zijn ze goede kunstenaars, maar ze hebben ook het hoogste zelfmoordcijfer in Europa. Het tonen van de ophanging van een familie zou mogelijk een aanmoediging kunnen zijn.

De waarheid is echter het tegenovergestelde: als je ziet hoe een familie zich ophangt, die je voordien hebt leren kennen, dan wordt een romantisch verhaal een vreselijk verhaal. Zich ophangen betekent extreem langzaam en pijnlijk sterven, en wat de kinderen betreft, is het zelfs moord. De dood, die in zoveel kunstwerken wordt verheerlijkt, van Shakespeare's Romeo en Julia tot quasi elk hiphopnummer - om nog maar te zwijgen van de in België zo invloedrijke zelfmoordvideo's van jihadisten - is simpelweg alleen maar pijn. En dan het zwarte niets.

Kortom: op scène over zelfmoord praten zonder te laten zien wat het werkelijk is, zou onverantwoord zijn. Het zou als het ware een oorlogsfilm zijn die geen slachtoffers toont - een leugenachtige esthetiek. Men kan het radicaal noemen, maar het is noodzakelijk om, zoals in ons stuk Breivik's Statement, zich uitvoerig te confronteren met de gedachten van een terrorist om te weten wat men daarop kan antwoorden. Het is nodig om, zoals in Lam Gods, de slachting van een lam te doorstaan om echt te begrijpen wat het eten van vlees betekent.

Want dat is precies wat theater doet: het vervangt denkbeelden door het ondervinden, halve informaties en vooroordelen door ervaring. Of deze aangenaam zijn, is natuurlijk een andere vraag.