Over shitstorms in de sociale media en het casten van Bijbelse personages en ‘kruisvaarders’

NTGent had een oproep gedaan om medewerkers te vinden voor een documentair theaterproject. Voor de opening van zijn nieuwe seizoen zoekt het inwoners van Gent die willen meewerken aan een re-enactment van het bekendste schilderij van deze stad. Mensen die verhalen willen delen zoals dat van Kaïn en Abel – je broers behoeder of moordenaar zijn, zelfs symbolisch. En mensen die naakt op het podium willen staan, als Adam en Eva. Of mensen die zich kunnen voorstellen een ‘rechtvaardige rechter’ te zijn of een ‘kruisvaarder’. De publieke reacties waren overweldigend. Alle media, van De Standaard over The Guardian tot Paris Match brachten verslag uit over ‘het publieke protest’. Zelfs in het Vlaamse Parlement werd geïnterpelleerd. Politici schreeuwden ‘schandaal!’ en de Vlaamse minister van Cultuur voelde zich verplicht te zeggen dat elke jihadi gearresteerd zal worden nog voor hij het podium betreedt en dat ‘de vrijheid van de kunst grenzen kent’. Laten we het dan over grenzen hebben.

Deze case zegt veel over media, politiek en populisme. Er is de gebruikelijke ‘schandalitis’, want in een kapitalistische mediawereld hebben alle media behoefte aan clicks en quota. Ja, ook het theater. Maar er is nog een andere reden: sinds de zogenaamde vluchtelingencrises weten populisten het publieke discours te domineren. ‘Traditionele’ politici veranderen van toon en proberen zich te positioneren als ‘sterke mannen’. Het resultaat is dat normale standpunten, gebaseerd op onze grondwet en de mensenrechten, nu worden beschouwd als ‘links’ of ‘extreem’ en het hele discours en de politiek naar een hysterisch niveau verschuift.

Het lijdt geen twijfel dat de afschuwelijke aanslagen in Parijs en Brussel de getroffenen onvoorstelbaar veel leed hebben berokkend. En het laatste dat we met onze oproep wilden bereiken, was om vrienden en familieleden van slachtoffers te kwetsen. Maar we moeten verder kijken dan dat: moeten we niet ook enig medeleven hebben met de onschuldige mensen die vechten om te overleven in Syrië of op andere plaatsen in de wereld? Of voor degenen die sterven in een poging de Middellandse Zee over te steken om gruweldaden thuis te ontvluchten?

Terug naar het theater. Wat is het schandaal? Dat wij als stadstheater in onze productie Lam Gods vragen wie de ‘kruisvaarders’ van vandaag zijn? Misschien zijn het de sterke gelovigen die onze ziel trachten te winnen, ongeacht voor welke religie? En die niet aanvaarden dat hun kinderen trouwen met gelovigen uit een andere religie? Misschien Jehova's Getuigen? Wij vragen ons af wie er zou vechten of zelfs doden voor zijn geloof? En wie de jongemannen zijn, de Belgische burgers die Europa verlaten om in het Midden-Oosten de lokale bevolking te terroriseren en terug te keren als criminelen – zoals de kruisvaarders in de Middeleeuwen?

Regisseur Milo Rau is al jaren met dit onderwerp bezig. In 2013, toen veel Belgische jongeren naar Syrië gingen om Assad te bestrijden, deed hij daaromtrent onderzoek voor zijn productie The Civil Wars  (KunstenfestivaldesArts, 2014).

In 2016, voor zijn project Empire, ging hij naar Koerdistan, Sinjar, in het noorden van Irak, waar de Peshmerga tegen IS streden. En voor 2019 bereidt hij een bewerking voor van de Oresteia, de oudste Griekse trilogie over wraak en de spiraal van geweld, in dezelfde regio.

Lang geleden, nog voor Christus, was theater voor de samenleving een medium om te debatteren over belangrijke politieke en morele kwesties. In Griekse tragedies keken duizenden toeschouwers naar verhalen over moord, wraak en vergeving, over liefde en seks, zelfs tussen moeder en zoon (Oedipoes, weet je nog? Wat een schandaal!). Nog in de tijd van Shakespeare en - deels - Molière was theater er voor iedereen, en het was provocerend. Intussen is theater een ontmoetingsplek geworden voor de burgerlijke hogere klasse met een glas Cava na afloop, zichzelf beschouwend als ‘liefhebbers van de schone kunsten’. Velen van hen hebben helemaal geen bezwaren tegen een voorstelling waarin een Shakespeare-personage tientallen mensen op het toneel verkracht en vermoordt. Maar een stadstheater moet ook spreken over de misdaden en uitdagingen van onze tijd en samenleving – het moet die een podium geven.

Het – in hun tijd zeer omstreden – schilderij van de gebroeders van Eyck, waarop de eerste moorden en zondaars van de mensheid te zien zijn, werd in feite beroemd om de mix die het bracht: het vermengde de mythologische personages van de Bijbel met de realistisch geschilderde gezichten van hun buren, de inwoners van Gent. Dat is precies wat wij gaan doen in ons theaterproject. En ja, we willen ook onderwerpen aansnijden die provoceren en politiek relevant zijn. Laten we het theater terugbrengen naar waar het thuishoort: in het midden van het publieke discours over onze politiek en waarden. Over wat het betekent om een mens te zijn, in de kapitalistische en geglobaliseerde wereld van 2018.

Om het even wie wil deelnemen aan ons Lam Gods, mail naar lamgods@ntgent.be. No matter if you want to be Adam or Eve, a judge or a beggar, a sinner or a victim, a singing angel or ony other character of the painting.

En tussen haakjes: een beroemd personage in het schilderij is de opdrachtgever Jodocus Vijd, die het schilderij heeft betaald. Rijke Gentenaars, laat u niet weerhouden om zijn rol over te nemen!

- Stefan Bläske

Dr. Stefan Bläske is de nieuwe hoofddramaturg van NTGent. Hij werkt al mee aan meer dan tien projecten van Milo Rau, promoveerde op ‘Zelfreflectie en Mediareflectie in het hedendaagse theater’ en werd door Theater Heute verkozen tot dramaturg van het jaar 2017.