Toute la culture: recensie Familie: 'Milo Rau, "Familie": snaren worden gespannen, spel wordt gespeeld'

De nodige terughoudendheid
Familie is een project van grote delicatesse: het morbide nieuwsitem waar het om draait wordt uiteindelijk alleen opgeroepen door het prisma van een familie van acteurs die besluiten om de menselijke, sociale en metafysische diepgang ervan te verkennen.

Het onderwerp van het stuk is daarbij niet de collectieve zelfmoord, maar - en Milo Rau begint daar nu aan te wennen - het theater zelf: zijn representatievermogen en zijn morele vermogen om met alles op een podium om te gaan.

Een dergelijke afstandelijkheid - het klassieke toneelstuk binnen het toneelstuk - laat dus een welkome vrijheid toe in de weergave van feiten, uitgevoerd met een intelligentie - soms een schoonheid - die de emotionele zwaarte van het toneelstuk als een ontwerp doet lijken.

Het publiek wordt dan ook regelmatig gegrepen door een twijfel: is het de familie Demeester die ik zie discussiëren, koken, eten, lezen, huilen, deprimeren - of is het de familie van de acteurs die het belichamen, de Peeters? Als in het begin het proscenium en het gereconstrueerde appartement op het podium twee duidelijke ruimtes zijn die twee verschillende speelgraden afbakenen, wordt deze verdeling al snel poreus. De acteurs die getuigen over het lopende toneelstuk onthullen tekenen van een depressie die heel goed door een lid van de familie Demeester zou kunnen worden gevoeld; de blikken die op het toneel worden uitgewisseld gaan soms verder dan een eenvoudig spel en onthullen een huilende verwantschap tussen de aanwezige personen; soms zelfs, als een openbaring, gelooft men om de familie Peeters te zien ruilen met een lid van de overleden familie.

Familie is dus niet de re-enactment van een collectieve zelfmoord - een project dat moreel verontrustend en nauwelijks te rechtvaardigen zou zijn - maar veeleer de eerlijke poging ervan, verrijkt met een directe en bezorgde menselijkheid: die van een familie met een gelijkaardige samenstelling.

Wat kunnen we ervan leren?
Het is duidelijk dat het theater niet alleen op het podium staat. Uit de diverse feiten bij de oprichting van Familie ontspringt een stortvloed van duistere ideeën, die vooral zichtbaar zijn in de holte van de woorden en in de mondhoek. We vinden hier de immense bijdragen van het Brechtiaanse gebaar, waarmee in weinig handelingen een mensheid wordt getoond die gemaakt is van twijfels, angst, schuld en moedeloosheid. Een sterke uitspraak kan worden gedaan: een normaal gezin is een abnormaal, onregelmatig gezin, waarvan de leden wisselen tussen collectieve empathie en egoïstisch isolement. Er bestaat niet zoiets als een perfecte familie. Het zoeken naar een familie die ideaal functioneert is als het proberen te immobiliseren in formaldehyde om het beter ongedeerd te houden - maar levenloos.

De laatste dag van de Demeesters is hierbij ondraaglijk, want het is een dag als alle andere: het is de laatste van hun perfecte dagelijkse leven. Zelfs de verzekerde benadering van de dood slaagt er niet meer in hun leven een nieuw leven te geven. Het gezang van de vogels, het passeren van de auto's - alles is ondraaglijk banaal. Dan zien we ze de tijd doden, het gebruik van de toekomst opgeven, zich voorbereiden... en vallen.