Een vuurritueel als daad van actieve hoop
27 september 2025. Bij avondval verschijnt plots een koor kinderen op de trappen van de Gentse stadsschouwburg.
De kinderen beginnen een bezwerende mantra te zingen: tussen twee werelden … in het vuur dat brandt in mij … Ze staan op het kantelpunt tussen kinder- en pubertijd. Tijdens dit overgangsritueel Firestarter zijn ze onze gidsen, hoeders van het heilige vuur en mythische wezens, die ons meenemen naar een wereld tussen het materiële en spirituele in. Een verstilde wandeling brengt ons van Sint-Baafs naar de ruïnes van de Sint-Baafsabdij. Daar steken de kinderen in het Coyendanspark een imposante vuursculptuur in brand: hun gloednieuwe begin.
Die hartverwarmende gloed is in de hele stad voelbaar: van de Bloemekenswijk over de Muide tot Nieuw Gent. De Sleutel, SAAMO en Titannick zijn er samen met NTGent al maanden in de weer met het thema ‘een nieuw begin’, met het levenskrachtige en licht brengende vuur in deze aardedonkere tijden. Net als de trajecten van onder andere Matter of Care, Trans March of Sorrow en Victoria Deluxe vertrokken zij van de vraag: wat brandt er in jou? Al die vurige verlangens (of net wat ons tegenhoudt om werkelijk opnieuw te kunnen beginnen en onze dromen te verwezenlijken) worden op briefjes verzameld, verbrand en zo de kosmos in gekatapulteerd. Met alle deelnemers en al wie maar wil samen rond het verbindende vuur. Van individuele transformatie naar collectieve hoop op verandering.
De bezielers van dat alles: artistiek directeur Barbara Raes en de Nederlandse regisseur Alexandra Broeder.
Hoop bevindt zich in het heden en vergt concrete, collectieve actie
Barbara, 'Firestarter' is niet het eerste vuurritueel in de publieke ruimte dat je vormgeeft. Jaren geleden wijdde je nog zo’n groots ritueel aan de duistere, destructieve kant van vuur. Maar deze keer, voor de start van het seizoen 25-26, wissel je rouw en dood in voor zijn creatieve, vitalistische kant. Vanwaar die ommekeer?
Barbara: "Het vorige ritueel stamt uit de tijd voor de coronacrisis. Er was nood aan collectieve alternatieven voor afscheidsrituelen. Vandaag leven we in een nog veel donkerdere wereld. Er is al meer ruimte voor afscheid, maar veel minder voor actieve hoop. Daarmee bedoel ik dat hoop geen abstract begrip is, geen doel in een verre, vage toekomst. Hoop bevindt zicht in het heden dat ontvankelijk is voor het nieuwe, voor opnieuw beginnen. Dat vergt concrete, collectieve actie. Ondanks gerechtvaardigd pessimisme. Ik kan geen andere kant kiezen dan die van de actieve hoop. Anders zouden geopolitieke conflicten, de genocide in Gaza en de klimaatcrisis mij volkomen verlammen."
"NTGent is op zoek gegaan naar groepen in de stad waarvoor ‘een nieuw begin’ in het leven belangrijk is of zou kunnen zijn. Dat zijn er ontzettend veel. Voor Firestarter kunnen we maar met een fractie ervan samenwerken. We proberen die partners te versterken en met elkaar te verbinden. En aan die verbinding geven Alexandra en ik de vorm van een vuurritueel. De volgende stap, nadat het vuur is gedoofd, is nazorg op maat: deze re-integratie is de derde fase van ieder ritueel en moet de partnerrelaties duurzaam maken. Op die manier willen we een deeltjesversneller van sprankeltjes actieve hoop zijn."
De hoofdrolspelers van 'Firestarter' zijn een groep prepubers. Waarom staan van alle groepen net zij centraal?
Barbara: "De kinderen maken deel uit van de generatie Alfa. Die wordt ook wel de generatie van de screenagers genoemd, omdat ze de tijd vóór de nieuwe technologieën niet meer gekend hebben. Hun hersenen zijn volledig anders bedraad dan de onze. Ze zijn meer dan wie ook globaal en virtueel verbonden. Wat betekent dat voor hun ontwikkeling, op individueel en interpersoonlijk vlak? Ik ben ervan overtuigd dat het net voor hen belangrijk is om levende, live verbindingen te kunnen maken, om te voelen dat ze deel uitmaken van een gemeenschap, los van alle beeldschermen. Voor Firestarter maakt Sacha Zwiers een vuur-sculptuur, maar samen maken we ook een ‘sociale sculptuur’. De hele constellatie van het ritueel draagt ertoe bij dat we van toeschouwers deelnemers worden en we een wederkerige relatie met de kinderen opbouwen."
"Die hebben het vorige kantelpunt in hun leven overigens niet collectief kunnen vieren door de coronacrisis. En de volgende stap in hun ontwikkeling is erg lastig: meer peer pressure, sociale media die hun zelfbeeld kunnen maken of kraken, en overspoeld worden door een permanente stroom van voornamelijk negatieve informatie."
De jonge generaties nu hebben de tijd vóór de nieuwe technologieën niet gekend. Net voor hen is het belangrijk is om te voelen dat ze deel uitmaken van een offline gemeenschap
Alexandra: "Opvallend genoeg geven best veel kinderen in de groep te kennen dat ze geen smartphone willen en bang zijn om volwassen te worden, om tot onze wereld te moeten toetreden. "
Barbara: "Ik heb Alexandra voor het vuurritueel uitgenodigd omdat ik bewonder hoe zij met kinderen co-creëert, in het bijzonder kinderen met een zekere kwetsbaarheid. Ze geeft hen het vertrouwen om zelf veel verantwoordelijkheid in het creatieproces op te nemen."
Alexandra: "In mijn werk vervullen kinderen vaak de rol van gidsen. Ze nemen het publiek mee naar een parallel universum. Zo worden de rollen omgekeerd: de kinderen hebben de controle, de volwassene moeten zich overgeven. In Firestarter is dat niet anders. Ze zijn onze gidsen en hoeders van het vuur."
Opvallend genoeg geven best veel kinderen in de groep te kennen dat ze geen smartphone willen en bang zijn om tot de volwassen wereld toe te treden
Dat muzikale en mystieke vuuruniversum wordt ook gecreëerd door de vele symbolen, ontworpen door Sacha Zwiers?
Alexandra: "Klopt. Met haar esthetiek creëert ze een eigen mysteriecultus van het nieuwe begin. Sacha gebruikte houtskooltekeningen van de kinderen om de staven te ontwerpen, die door ons allemaal samen naar het Coyendanspark worden gedragen."
Barbara: "Aan de staven kan iedereen een briefje vastmaken met het antwoord op de vraag: wat brandt er in jou? Die vraag is of was de eerste ontmoeting met Firestarter, voor het publiek, voor de deelnemers aan de trajecten en voor de kinderen. De briefjes worden in het vuur verbrand, en zo worden de verlangens erop getransformeerd en verspreid."
Alexandra: "Drie staven worden aan de sculptuur van Sacha vastgemaakt. Die bestaat uit twee lagen: de eerste uit wilgentakken, die staan voor vergankelijkheid, voor wat in het vuur verloren gaat, de tweede uit staal, dat staat voor onvergankelijkheid, voor wat overblijft. Zo symboliseert de sculptuur dood, transformatie en wedergeboorte, net als de wilg zelf."
"De kinderen hebben elk ook een enigmatisch, eivormig object gemaakt. We noemen ze Nachtwakers, en nemen ze op een kar naar het Coyendanspark mee. Door de keramische objecten in het vuur te bakken, worden ze met een magische kracht geladen: ze kunnen de angsten en verlangens op de briefjes opvangen. De kinderen hebben de bijzondere gave om die in de Nachtwakers te kunnen horen, wanneer ze na het ritueel in de schouwburg gaan slapen. Ze dromen er samen van al onze dromen over een nieuw begin. Dat is de mythische laag die kunstenaar Peter Aers aan Firestarter toevoegt. In Fire, Walk with Me, een performance later dit najaar, zullen ze die collectieve droom uiteindelijk aan de volwassenen teruggeven. Hoop op verandering is immers onze gedeelde verantwoordelijkheid."
Hoe bereiden de kinderen zich voor op deze rol?
Barbara: "Aan het ritueel, de fase van transitie, gaat inderdaad een intensieve fase van ‘separatie’ vooraf. Die voorbereiding is aan het eind van de zomervakantie gestart. De derde fase, die van de re-integratie, volgt in de herfstvakantie, onder de titel Fire, Walk with Me. Dat slotritueel dient om de transitie van de kinderen te bestendigen."
Alexandra: "Ik werk met hen aan hun staat van zijn, aan hoe ze bewust en rustig aanwezig kunnen zijn en verbinding kunnen maken met de mensen om hen heen. Tegelijk werken ze met Timo Tembuyser aan de muzikale lijn: een mantra waarmee ze de poorten naar de spirituele wereld openen. Verder is er de uitwisseling met master of ceremony An Pierlé en het TelexKoor van pas afgestudeerde KASK-studenten, die dus ook in een transitiefase zitten. Hun bezwerende, soms zelfs bezeten muziek maakt de boog van het hele ritueel af. Tot slot volgen de kinderen eenworkshop bij vuurmeester Bart Van Dijck, om zorg te leren dragen voor het vuur."
Het meest in het oog springende symbool is zonder twijfel het grootse open vuur. Maar vandaag neemt vuur eerder een angstwekkende en apocalyptische dan een hoopgevende gedaante aan. Onvoorspelbare en aanhoudende bosbranden. Hittegolven. De klimaatcrisis. Welk alternatief verhaal over mens en vuur willen jullie met 'Firestarter' vertellen?
Barbara: "We hebben een paradoxale band met vuur. Aan de ene kant hebben we het verdrongen. Denk maar aan van die haardvuren op een beeldscherm in huiskamers. Aan de andere kant is het alomtegenwoordig als een instrument van onze grenzeloze, bijna goddelijke almacht. Met als het ultieme symbool natuurlijk de machinale verbranding van fossiele brandstoffen. Daardoor is de mens een zelfdestructieve, geologische kracht geworden die de aarde traag maar zeker gaar kookt."
Alexandra: "Hoe we omgaan met de aarde weerspiegelt het gebrek aan zorg voor onszelf: we raken vaak uitgeblust, we branden op. Maar het omgekeerde geldt ook. Door samen zorg te dragen voor dat uiterlijke open vuur geloof ik dat we ook voor ons innerlijke vuur zorg dragen."
Barbara: "Firestarter knoopt aan bij de collectieve, ecologische en spirituele kennis van vuur. Die dateert al van ver voor de industriële revolutie en is voor een groot stuk vergeten. Tegenover de angst plaatsen wij het geneeskrachtige en zuiverende vermogen van vuur. De vrouwen van Sídhe bijvoorbeeld hebben tijdens hun retraite smudge sticks van bijvoet, rozemarijn en salie gemaakt, om de plek van het open vuur te reinigen en voor te bereiden op het vuurritueel."
Alexandra: "Aan het slot kan iedereen ook zaden meenemen die een bijzondere band met vuur hebben, die erin gedijen of er zelfs afhankelijk van zijn voor hun voortbestaan, groei en bloei. Door ze te planten kan je jouw persoonlijke nieuwe begin bestendigen en de ecologie van het vuur verder over de stad verspreiden. Het wilgenroosje is de meest symbolische. Het groeit snel terug na rampspoed, zoals bombardementen of bosbranden. Zo staat het voor veerkracht en opnieuw: hoop. Ondanks alles."