Lam Gods: De Standaard - Wat het ‘Lam Gods’ ons leert over de jihad

‘We zoeken gelovigen’, zegt regisseur Milo Rau aan de telefoon. ‘Dat kunnen strikte protestanten of katholieken zijn, mensen die in een sekte zitten of zaten, maar dus ook moslims die de jihad willen verdedigen.’ Kranten blokletterden deze ochtend dat het NTGent IS-strijders als acteurs op de planken wil. Dat is te kort door de bocht, maar helemaal uit de lucht komt het niet vallen: in De Zondag publiceerde het theater een zoekertje met de tekst ‘U vecht voor uw overtuigingen? Voor God? Draagt u graag uw overtuigingen uit? U hebt gevochten voor IS, of bent strijdvaardig voor andere religies? lamgods@ntgent.be’.

Lam Gods wordt in september de eerste voorstelling van Milo Rau, de nieuwe artistiek directeur van het NTGent. Rau is onder de indruk van het schilderij van de broers Van Eyck, dat hij ‘revolutionair’ noemt, en wil zijn mensenmassa straks op het podium brengen. Daarvoor heeft hij ‘strijders voor het geloof’ nodig – op het paneel ‘De rechtvaardige rechters’ zijn ook kruisridders afgebeeld. In totaal zoekt Rau twaalf personages: een Adam en Eva, een Kain en Abel (‘Hebt u uw broer (of zus) gedood of ernstig gekwetst? Misschien in metaforische zin? Wilt u daarover praten?’), ‘rechtvaardige rechters’ (‘U bent een (gepensioneerde) rechter en wilt op het podium praten over gerechtigheid?’), strijders voor het geloof, en een slager.

Maatschappelijke trauma’s

De Zwitserse regisseur maakte zes jaar reportages in conflictgebieden voor hij zijn eerste stuk regisseerde. Hij puurt voorstellingen uit onze maatschappelijke trauma’s, zoals Marc Dutroux in Five easy pieces. Hij wordt geroemd om de manier waarop hij louterende en genuanceerde ervaringen uit die harde onderwerpen haalt, maar daar gaat een lange voorbereiding aan vooraf. ‘Soms is de weg het doel’, zegt hij. ‘Je ontmoet mensen, praat veel, stelt je opinie bij en zoekt de perfecte configuratie.’ Rau werkt vaak met niet-professionele acteurs en altijd met echte verhalen van echte mensen.

Het zoekertje leverde voorspelbaar de kritiek op dat dit een provocatie was en kwetsend voor de slachtoffers van IS, in ons land van de aanslagen in Zaventem en Maalbeek. ‘Wij beginnen altijd met contacten met vertegenwoordigers van alle kanten van een conflict’, zegt hij. Voor het Théatre National maakt hij in Luik Histoire du Théâtre met Johan Leysen, Sara de Bosschere en Sébastien Foucault. Daarin zal de haatmoord op de jonge homo Ihsane Jarfi aan bod komen. ‘We hebben met de omgeving van het slachtoffer gesproken, van de daders, van getuigen, politie ...’

Rau, filmend in Noord-Irak in 2016. iipm

IS is niet dood

Rau reisde intensief door Syrië, en Noord-Irak voor het stuk Empire. ‘Ik wéét wat IS betekent, ik kende hen al voor ze zich Islamitische Staat noemden en ik zie dat ze niet verdwenen zijn, maar met oogluikende instemming van het Turkse leger en de internationale gemeenschap wreedheden blijven aanrichten in Koerdistan. Ik ben niet gelovig en tegen elke vorm van religieus extremisme. Maar ik vraag me ook af wat hedendaagse geloofsstrijders bezielt. Mijn eerste vraag met Lam Gods is: welke positie nemen we aan tegenover deze extremisten? De tweede: wat houdt dat in, ‘geloven’, vandaag de dag?’

Lam Gods kadert in een heel programma over het onderwerp: met het NTGent gaat hij ook een moderne versie van de Griekse tragedies van de Oresteia maken, gezet in Mosul. De overeenkomsten tussen de kruisvaarders en IS-strijders zijn al vaker onderzocht: de Byzantijnse keizer Alexios Komnenos riep de hulp van paus Urbanus II in tegen de Turken, maar in plaats van een duurbetaald beroepsleger te sturen, riep Urbanus op tot een heilige strijd om meteen ook Jeruzalem van de moslims te bevrijden. Die oproep bracht tienduizenden boerenzonen zonder land, stadsjongens zonder beroep en een paar ambitieuze krijgsheren op de been, een volksleger dat net als IS steden en kunstschatten verwoestte, en in zijn strijd tegen de moslims ook oosterse christenen vermoordde die een andere vorm van gebed hadden.

Het subversieve ‘Lam Gods’

Het Lam Gods als uitgangspunt nemen, is wel compleet origineel. ‘Dat schilderij was schandalig in zijn tijd’, zegt Rau enthousiast. ‘De Van Eycks beeldden Gentenaars af als Bijbelse figuren; Eva was niet de klassieke mooie Eva uit de renaissance, maar een meisje dat veel mensen zullen hebben herkend. Ze beeldden ook de opdrachtgever van het werk af, wat een kritische noot kan zijn, want we debatteren in 2018 nog steeds over wie betaalt voor kunst en wat hij daarmee wil bereiken. En het schilderij dateert uit 1432, maar een kleine eeuw later moesten er bewakers naast gezet worden omdat rechtlijnige protestanten het wilden vernielen.’

‘Wij willen straks een écht panorama van de maatschappij, zoals de Van Eycks een hele dwarsdoorsnede in hun werk hebben gestoken. We moeten net zo moedig en sterk zijn als zij. Ik hoop dat we hetzelfde bereiken als met Five easy pieces. Na die voorstelling kwamen mensen me ook zeggen: ‘‘Ik vreesde dat de voorstelling goedkope sensatie zou worden, maar het was een echte catharsis’’.’

Politiek reageert kritisch op plannen NTGent Het bericht dat NTGent Syriëstrijders op het toneel zou brengen, zorgde al op de ochtendradio voor beroering. Voor de makers van Lam Gods werden gecontacteerd, gaven verschillende politici hun mening. Vlaams minister van Cultuur Sven Gatz (Open Vld) zei tegen Belga dat ex-Syriëstrijders in theorie op de planken kunnen gaan staan, ‘in zoverre er niet wordt aangezet tot haat’, maar sloot het in de praktijk uit: de bekende teruggekeerde strijders zitten in de gevangenis. In Villa politica zei Marius Meremans (N-VA) dat er een morele grens was overschreden. ‘Het getuigt van zeer weinig respect tegenover de slachtoffers van de aanslagen van 22 maart. Ik stel mij echt wel vragen over de ethische en morele grenzen van dergelijke mensen.’ Jo De Ro (Open VLD) noemde artistieke vrijheid ‘een hoog goed voor mij als liberaal’. ‘Maar ik heb zelf meegemaakt welke schade die mensen hebben aangericht bij hun familie, leerkrachten en vrienden. Men moet zich de vraag stellen wie je een forum wil geven? Ik stel die vraag vandaag aan de cultuursector.’ Meremans riep Gatz op om de productie te veroordelen, De Ro deed een oproep aan de culturele sector. ‘Als ze de artistieke vrijheid ernstig willen nemen, laten ze hun podium beter gebruiken door mensen die creatief zijn dan door mensen die veroordeeld zijn.’ Gents N-VA-lijsttrekker Anneleen Van Bossuyt kwam in de voormiddag met een verklaring. ‘IS staat voor extremistische terreur tegen onschuldige slachtoffers en de onderdrukking van hele bevolkingen. Ons land werd in 2016 zélf nog het slachtoffer van aanslagen door deze groepering. Dergelijke mensen een forum geven is volledig uit den boze.’ Haar fractievoorzitter Elke Sleurs vroeg de raad van bestuur van NTGent om zo vlug mogelijk bijeen te komen. ‘Dat kunstenaars choqueren en provoceren, en dat dit tegen de goede smaak of het gezond verstand ingaat, tot daaraan toe. Maar ik reken erop dat de raad van bestuur snel een duidelijk signaal geeft aan zowel de artistieke leiding als het brede publiek.’ Gents N-VA gemeenteraadslid Karlijn Deene beloofde om volgende maandag de schepen van cultuur ook te interpelleren in de gemeenteraad. Burgemeester Daniël Termont (SP.A) wachtte op meer informatie. ‘Zolang het NTGent zich aan de grenzen van het wettige houdt, staat de artistieke vrijheid voorop’, zegt Termonts woordvoerder Claude Beernaert. ‘Kunst mag tot de verbeelding spreken en het maatschappelijk debat aanwakkeren.’ Vlaams Belang lanceerde in de voormiddag een affiche op zijn Facebook: ‘Terroristen niet op een podium, wel in de cel’. Het bijschrift riep op om de subsidies van het theater te schrappen: ‘NTGent wil Syriëstrijders op het podium zetten, gesponsord met Vlaams belastinggeld. Tijd om hun subsidies stop te zetten?’