Menuet: De Morgen- Waarom het theater gek is van Boon

Waarom het theater gek is van Boon

Het is niet ongewoon dat een roman wordt bewerkt voor theater - Johan Simons en Guy Cassiers doen het aan de lopende band- maar de populariteit van Menuet (1955) is opvallend. Wie graaft in de theaterannalen stuit al vanaf de jaren 70 op een reeks ensceneringen in de KVS, het toenmalige NTG en de Vooruit - om van de producties door amateurgezelschappen nog te zwijgen.

De voorstellingen die vandaag in Théâtre National en binnenkort in NTGent spelen komen bovendien uit handen van regisseurs die moesten bekennen nog nooit van Boon te hebben gehoord: voor de Waalse regisseur en theaterdirecteur Fabrice Murgia was Menuet een 'choc litéraire', de Nederlandse Liliane Brakema kreeg het boek aangereikt door de NTGent-entourage, maar zag er al bij de eerste lezing toneel in. Straf, voor een tekst die nooit als drama was bedoeld.

Bij zijn verschijning veroorzaakte Menuet een schandaal: het verhaal over de ménage à troistussen een man, zijn echtgenote en een meisje werd in de katholieke kringen van de jaren 50 niet bepaald op instemmend geknik onthaald. In drie luiken biedt Boon telkens een andere blik op dezelfde korte tijdsspanne, gezien vanuit het standpunt van een van de protagonisten. Niet evident voor de theaterregisseur die moet beslissen of hij drie keer dezelfde situatie verbeeldt, de personages door elkaar laat vertellen of een andere scenische oplossing bedenkt. Toch ziet Boon-kenner Kris Humbeeck de theatrale troeven van Menuet. "Theater bestaat bij gratie van dramatisch conflict. Bij Menuet schuilt dat niet in spectaculaire acties, maar in de clash van de drie perspectieven. Het feit dat ze een min of meer zelfde gebeuren op een andere manier ervaren, zorgt voor spanning. Ik noem Menuet soms de onderkoelde versie van Albees Who's Afraid of Virginia Woolf."

Ook Liliane Brakema vindt het materiaal gefundenes Fressen voor een theaterbewerking. Brakema: "Het boek barst van het theater. Al lezend vroeg ik me voortdurend af waarom die personages zoveel praten, waarom ze geen moment stil zijn - ze zitten in een kramp die je op het toneel heel zintuiglijk kunt maken, door bijvoorbeeld muziek of beelden te gebruiken." Noem de combinatie van tekst, muziek en beeld gerust opera, en dat is net wat Fabrice Murgia en componist Daan Janssens van Menuet hebben gemaakt. Murgia vergroot de claustrofobische spanning tussen de protagonisten uit via camera's die elke gezichtsuitdrukking, elke blik heel dichtbij brengen. Murgia: "De structuur van het boek geeft je de mogelijkheid om diep in de ziel van elk personage te duiken. Je krijgt drie monologues intérieursen de afstand van de personages tot elkaar wordt nog eens extra benadrukt doordat ze zingen."

Maatschappelijke frictie

Maar er is meer. De dramatische aantrekkingskracht van Menuet schuilt volgens Humbeeck niet enkel in de psychologische clash,maar evenzeer in een maatschappelijke frictie die onderhuids zindert. "Menuet gaat over het ter discussie stellen van de moderne wereld, die van de jaren 50 dan, waarin de oorlogsgeneratie door hard te werken wil vooruitkomen, terwijl er zich tegelijkertijd een nieuwe generatie aandient die alles op losse schroeven zet. Je moet daaraan weinig veranderen om iets te zeggen over de wereld van vandaag. Een beetje theatermaker gaat er zijn gang mee." Murgia knikt: "Je krijgt inkijk in wat 'de norm' is, en in de verstikkende consequenties van die norm." Liliane Brakema leest in Boons vragen de vragen die haar eigen generatie zich stelt. Brakema: "De wereld van Boons personages verandert in sneltempo, hun plaats in die wereld wordt onzeker, net zoals ik dat vandaag rondom mij zie gebeuren. Moeten we met zijn allen wel 'vooruitkomen' en onszelf 'verbeteren'? Of moeten we vooral opnieuw op zoek gaan naar elkaar?"

Het zijn vragen die je gerust in een hoekje met een boekje kunt stellen, maar ze krijgen toch iets extra wanneer ze worden gedeeld in de collectieve ruimte van het theater. Brakema: "Ik vind die existentiële thema's belangrijk genoeg om te onderzoeken met veel mensen tegelijk. Dat geeft houvast: je gaat het samen aan, je gaat er samen doorheen. Je hoeft met die vragen niet alleen te worstelen, zoals de personages van Boon dat doen. Dat geeft hoop." Menuet (Fabrice Murgia & LOD), nog tot 17/2 in Théâtre National, theaternational.be. Menuet (Liliane Brakema & NTGent), vanaf 28/3 in NTGent/Minnemeers, ntgent.be.