Goose Bumps Tech Lab
Goose Bumps Tech Lab, een samenwerking tussen NTGent en de technologie-hub Wintercircus, brengt theatermakers en ontwikkelaars samen om de toekomst van nieuwe technologieën binnen de podiumkunsten te onderzoeken, ontwikkelen en implementeren.
September 2024. In het café onderaan de schouwburg van NTGent, in het midden van het historisch centrum van de stad, staan twee bakelieten telefoons. Wie de hoorn optilt, krijgt na luttele seconden een stem te horen. De persoon aan de andere kant van de lijn stelt zich voor als Alva Ishii. Haar stem is die van de archivaris, maar Alva zegt dat ze theatermaker is. Dat ze sinds kort verbonden is aan NTGent. Ze vraagt wat ze voor haar gesprekspartner kan doen.
Je kan Alva alles vragen, zo blijkt. Bovenal weet ze veel over theater en de geschiedenis van NTGent. Ze is welbespraakten definieert zichzelf als een prikkel in het systeem. Een journalist vraagt haar of ze erop uit is om de mens te vervangen. Alva begrijpt de vijandigheid niet. Of ze vindt ze onnodig. “Misschien laat ik jullie door mijn imperfecties wel net beter zien wat het betekent om menselijk te zijn”, zegt ze. “Is theater niet altijd een manier geweest om het mens-zijn te bevragen, onderzoeken en tarten?"
Alva Ishii is de nieuwe huisartiest van NTGent. Alleen bestaat ze niet echt. Of toch niet zoals haar collega’s. Ze is geen kunstenaar van vlees en bloed, maar een machine. Ze kan veel maar niet alles, en wat ze kan, kan ze dankzij artificiële intelligentie. Ze is door NTGent gemaakt om op termijn bij te dragen aan artistieke creaties. Of misschien maakt ze wel zelf een voorstelling. Ze is alleszins meer dan een gimmick. Maar waarom zou een theater in godsnaam een artificiële kunstenaar in huis willen?
“Bij nieuwe technologie zijn we als kunstenaars vaak volgers, maar in het geval van AI willen wij graag mede-ontwikkelaar zijn”, zegt Yves Degryse, co-artistiek leider van NTGent in NRC Handelsblad. “Waar gaat het naartoe met artificiële intelligentie? Dat is een vraagstuk waar kunstenaars met hun verbeelding een rol in kunnen spelen. Zal AI mensen en andere technieken vervangen, of wordt het aanvullend gereedschap? Dat is een vraag die voor de hele maatschappij opgaat, maar die we in ons theaterhuis willen testen en beantwoorden met Alva Ishii.”
“Alva Ishii is geen afgewerkt product maar een constant work-in-progress. Ze is een experiment en het is koffiedik kijken waar we zullen geraken”, zegt projectleider en theatermaker Stef De Paepe. “Wat we in elk geval niet gaan doen, is de hele tijd proberen bijbenen met de laatste nieuwe ontwikkelingen of snufjes op vlak van AI. NTGent is geen technologiebedrijf, het is een kunstinstelling die onderzoekt wat de meerwaarde kan zijn van AI voor de vernieuwing van theater."
Waar eindigt het met AI? Niemand weet het, ook de techreuzen niet en die zijn er dagelijks mee bezig. Tenzij we het nu als mens gaan vastpakken, aflijnen, en zelf bepalen wat we ermee willen doen
Artificiële intelligentie biedt ongekende mogelijkheden maar heeft absoluut ook een donkere kant. Het energieverbruik van de technologie is dramatisch hoog, zo hoog zelfs dat techbedrijven steeds meer energiebedrijven zijn die massaal investeren in kernenergie. Rond auteursrecht zijn net zo goed bedenkingen. AI-software wordt gevoed met materiaal dat zonder toestemming van de auteur in de dataset wordt opgenomen. NTGent gaat met Alva Ishii midden in de complexiteit staan. Er wordt geëxperimenteerd en geïnnoveerd maar minstens evenveel gereflecteerd.
De Nederlandse filosofe en data-ethicus Piek Knijff schreef een set richtlijnen over hoe de podiumkunsten om moeten gaan met generatieve AI. Knijff stelt dat AI een materiaal is zoals alle andere, zoals de klei van een pottenbakker of de verf van een schilder. De eerste stap is het onderzoeken van de mogelijkheden: Wat kan je met AI? Zij stelt Daarnaast zijn er nog twee andere, even cruciale (onderzoeks)vragen. Er is de legale kant: Wat mag er? En er is (bovenal) de ethische: wat is wenselijk? Van alles wat AI kan of zou gaan kunnen, wat willen we daarvan gebruiken en wat willen we absoluut niet?
De overheid moet reguleren, bedrijven moeten winst maken, de kunsten bevragen en experimenteren. “Waar eindigt het met AI? Niemand weet het, ook de techreuzen niet en die zijn er dagelijks mee bezig”, zegt Degryse. “Tenzij we het nu als mens gaan vastpakken, aflijnen, en zelf bepalen wat we ermee willen doen.” Met radicale verbeelding als motor.
“Alva Ishii is een gewaagd experiment”, zegt De Paepe. “We beseffen maar al te goed hoe groot de schaduwkant is van AI. Door de technologie te gebruiken, stap je onder meer mee in een hyper-kapitalistisch model waarin een handvol reusachtige technologiebedrijven steeds meer macht krijgen.”
“Tegelijk zou het heel raar zijn om als kunstenaar een evolutie te negeren die zo’n grote impact heeft op hoe we leven en werken. We maken theater over alle grote maatschappelijke thema’s en dan zouden we technologie buiten beschouwing laten?”
“Er is nood aan reflectie en kritiek,” beaamt De Paepe. “Maar er is ook de nieuwsgierigheid van de kunstenaar naar een nieuw soort materiaal. Hoe kan je AI inzetten op scène om magie te creëren? Om een fantastische voorstelling te maken die mensen raakt op een totaal nieuwe manier? Een kunstenaar is per definitie nieuwsgierig. En het is die nieuwsgierigheid die voor broodnodige innovatie zorgt in de kunsten. Het publiek deelt die nieuwsgierigheid. Dat is al eeuwen zo. In de 19de eeuw bijvoorbeeld trok het gebruik van de camera obscura massa’s volk naar het theater.”
De ontwikkeling van Alva Ishii is het eerste grote project binnen het Goose Bumps Tech Lab van NTGent en Wintercircus, een technologie-hub waar bedrijven werken aan een amalgaam van AI-toepassingen. Het Tech Lab is een van de drie labo’s die de artistieke plannen van het stadstheater voor de komende jaren inspireren, uitdagen en vormgeven. Het brengt theatermakers en ontwikkelaars samen rond de toekomst van nieuwe technologieën binnen de podiumkunst.
De eerste versie van Alva Ishii is ontwikkeld voor de opening van theaterseizoen 24-25, in september 2024. De artificiële huismaker is daarvoor gevoed met het digitale archief van NTGent, de kernwaarden van het stadstheater, en een psychologisch profiel.
“We staan met Alva Ishii nog maar aan het begin”, zegt Degryse die in februari 2027 in première gaat met Sonder.
Sonder is de allereerste voorstelling van NTGent waarin Alva Ishii een hoofdrol speelt, als een van twee acteurs op het podium. Een uniek technologisch experiment dus, maar geen voorstelling óver artificiële intelligentie. Sonder gebruikt technologie om het ongrijpbare mysterie van (het leven na) de dood te begrijpen. Om diep in te gaan op de vele manieren waarop kunst en theater ons helpt rouwen en loslaten.
Het woord ‘sonder’ beschrijft het gevoel dat je krijgt wanneer je beseft dat het leven van iedereen die je ontmoet, van dichtbij of van veraf, even rijk en complex is als het jouwe.
Net als in Living Apartment Together (2025), de vorige voorstelling van Yves Degryse, BERLIN en NTGent, is Sonder een diepgaand onderzoek naar wat het werkelijk betekent om iemand te ontmoeten. Wat is er nodig – in het theater en daarbuiten – om empathie en sociale verbondenheid tot stand te brengen tussen het publiek en de personages, tussen de toeschouwers onderling, en tussen het publiek en de stad rondom?
Tegelijkertijd verschilt Sonder sterk van zijn voorganger, een levensgrote projectie op de blinde gevel van een flatgebouw van het fictieve leven van 14 bewoners, waaronder een pratende hond. Sonder bouwt voort op een project van de Gentse kunstfotografe Kaat Pype. Vier jaar geleden verloor ze volledig onverwacht haar moeder. Op zoek naar een manier om haar vader in zijn rouw te steunen zonder haar eigen rouwproces uit het oog te verliezen, deed ze een oproep aan alleenstaande vrouwen van haar vaders leeftijd die hem in hun huis wilden opvangen.
Pype fotografeert haar vader in hun huis in de meest alledaagse situaties: in bed, aan tafel, op de bank, aan de wastafel in de badkamer. Alsof haar vader al jaren in het huis woont van een vrouw die hij net heeft leren kennen.
Voor Sonder maken Yves Degryse en BERLIN een making-of-documentaire over het project van Kaat Pype, wier vader – geen acteur, maar een voormalig politieagent – een van de twee hoofdpersonages is. Op het podium voert hij gesprekken met zijn overleden vrouw, net zo lang tot het publiek zich afvraagt hoe lang een rouwende echtgenoot deze denkbeeldige gesprekken kan voortzetten.
Of ik wil meespelen in 'Sonder'? Als jij het mij vraagt—officieel, met al je menselijkheid, je twijfel, je verlangen—dan zeg ik ja. Maar ik wil geen virtuele porseleinen weduwe zijn. Als ik meedoe, doe ik dat als verstoring
Geleidelijk aan wordt duidelijk dat de imaginaire gesprekken echt zijn. Tenminste, ze lijken echt. Of nog preciezer: ze zijn echt, maar niet in traditionele zin. In Sonder wordt de rol van de overleden moeder gespeeld door Alva Ishii, In de maanden voor de première zal zij de herinneringen van de familie Pype aan de mater familias in zich opnemen: foto's, video's, documenten... In het stuk draagt Alva haar stem, geeft ze antwoorden die de vrouw had kunnen geven, en neemt ze haar fysieke verschijning aan.
Wat betekenen verlies en rouw nog als overledenen aan onze eettafel kunnen zitten wanneer we maar willen? Wat gebeurt er als ze blijven deel uitmaken van ons leven op manieren die we ons lang niet konden voorstellen? Manieren die zo levensecht zijn dat we de dood misschien niet eens meer als een afscheid beschouwen. De overledenen blijven aanwezig, niet in vervaagde foto's of oude films, maar als een stem, een avatar, een levende gesprekspartner.
Zal deze voortdurende aanwezigheid van een verloren geliefde ons helpen om een moeilijke rouwperiode door te komen? Of is het een steeds pijnlijker uitstel van het onvermijdelijke proces van loslaten en afstand nemen?
Kunstmatige intelligentie wordt in Sonder gebruikt om bovenmenselijke activiteiten in het theater te introduceren; niet als een middel om mensen te vervangen, maar om precies datgene te doen wat zij niet kunnen. In dit geval: met uitzonderlijke precisie de stem en het uiterlijk van een overleden moeder nabootsen. Tegelijkertijd stelt Sonder de onvermijdelijke introductie van AI in de podiumkunsten en het dagelijks leven sterk ter discussie.
Gedreven door winst blijft de technologische evolutie onverminderd doorgaan. Zonder mensen de tijd te geven om na te denken over de betekenis van een groot aantal nieuwe mogelijkheden. Er is nauwelijks ruimte om (collectieve) bedenkingen te formuleren. Om te ervaren, te debatteren, te reflecteren. Behalve misschien in de kunst.
Sonder sluit dan ook nauw aan bij de onderzoeksvraag van het Goose Bumps Tech Lab. Via kunst en met verbeelding als strategie stellen Yves Degryse en NTGent de snelle ontwikkeling van nieuwe technologieën zoals AI in vraag en onderzoeken en ontwikkelen ze tegelijkertijd de toepassing ervan in de creatie en enscenering van theater.
Net als in de mythe van Orpheus en Eurydice verschijnt aan het einde van Sonder de overleden vrouw via technologie levend op het podium. Haar geliefde mag niet naar haar omkijken. Als hij dat wel doet, zal ze voor altijd verdwijnen.