Zon. Dag. Kind

Zon. Dag. Kind is een nieuw ritueel dat theatrale conventies en de institutionele omgeving van de podiumkunsten inzet om de ervaring van verlies van één kind te transformeren tot een collectief zorgproject. Hoewel het oorspronkelijk werd geprogrammeerd als een voorstelling in de publieke, sociaal gedeelde ruimte van een groot theaterfestival in de Belgische stad Oostende, is Zon. Dag. Kind in de eerste plaats een overgangsritueel waarin één enkel kind een ervaring van rouw herdenkt en verwerkt. Het bevindt zich op het snijvlak van kunst, zorg en ritueel, en is volgens Raes “theatraal maar geen theater, artistiek maar geen kunst, therapeutisch maar geen therapie, feestelijk maar geen feest, speels maar geen spel, tijd buiten de tijd maar geen time-out.” 

Zoals de meeste overgangsrituelen heeft Zon. Dag. Kind een bedrieglijk eenvoudige verhaallijn. Het kind betreedt een wereld waarin fictie en non-fictie, verbeelding en dagelijkse realiteit met elkaar verweven raken. Hij of zij wordt gewekt door een Zonneprinses, die het kind vraagt te helpen om de zon te laten opkomen door een lied te zingen. Zo wordt het kind uitgenodigd om de hoofdrol te spelen naast de Zonneprinses in een theaterstuk waarin het dramatische keerpunt in feite een van de meest alledaagse natuurverschijnselen is: het opkomen van de zon. Deze ontmoeting tussen de zon en het kind is een keerpunt en verandert het lot van de hoofdpersoon, wat vervat zit in de dubbele betekenis van de Nederlandse titel Zon. Dag. Kind die verwijst naar de uitdrukking zondagskind – een mens die veel geluk heeft. De suggestie is duidelijk: net zoals het einde van de nacht het begin van een nieuwe dag belooft, maakt verlies ruimte voor het begin van iets nieuws. 

Natuurlijke elementen 

Door een bootreis op zee centraal te stellen, volgt Zon. Dag. Kind. de klassieke driedelige structuur van een overgangsritueel – scheiding, overgang en re-integratie. Nadat de boot de oever heeft verlaten (en zich afscheidt van de samenleving) komt het kind in een overgangsfase terecht waarin de cyclische tijd van de natuurlijke wereld regeert, en waar verlies de betekenis heeft van wedergeboorte en vernieuwing – zoals de nacht altijd overgaat in dag. 

In deze veranderlijke, fluïde ruimte wordt het kind uitgenodigd om de positie van het passief lijden van persoonlijk leed in een geïsoleerde wereld los te laten en in plaats daarvan de actieve rol aan te nemen van zanger en bondgenoot van de zon, brenger van licht. Vermeldenswaard is dat niet alleen water (zee), maar ook andere natuurelementen een belangrijke rol spelen – aarde (haven), vuur (zon) en lucht (lied). 

Gedeelde kwetsbaarheid 

De institutionele regels van de podiumkunsten waarin Zon. Dag. Kind is ingebed, dienen verder om de individuele gevoelens van verlies en rouw om te vormen tot een collectieve ervaring van zorg – iets dat sociaal wordt gedeeld en samen kan worden verwerkt. Het ritueel creëert een formele manier van concretiseren om het onzichtbare zichtbaar te maken, ruimte te scheppen voor afwezigheid, en verlies publiekelijk te erkennen. Het maakt een collectieve ervaring van individueel verdriet dat maar al te vaak onopgemerkt blijft.  

Zo wordt het verdriet van één individu geëerd in zijn uniciteit, maar tegelijkertijd gezien en erkend door omstanders, en wordt het een bron van gedeelde kwetsbaarheid. In Precarious Lives stelt auteur Judith Butler dat we door te rouwen beseffen dat we inherent verbonden zijn met anderen, zowel menselijk als niet-menselijk leven. We realiseren ons dat er een ‘jij’ zit in het collectieve begrip ‘wij’, maar dat een deel van ons verloren gaat wanneer we om anderen rouwen. Dit wordt treffend verwoord door Butler, die stelt dat “we door elkaar ongedaan worden gemaakt”.  

Bron van hoop 

Toch gaat Zon. Dag. Kind nog een stap verder: dit gedeelde gevoel van kwetsbaarheid wordt een bron van hoop. Door middel van een dagelijkse aankondiging van één regel op de sociale media wordt het grote publiek betrokken bij de collectieve ervaring van een zorgzame gemeenschap. Elke dag tijdens het festival werd het specifieke kind dat het overgangsritueel onderging, in de kijker gezet op de sociale media, begeleid door een eenvoudige zin die een grote emotionele kracht krijgt omdat ze de associatie die we gewoonlijk maken tussen kinderen en een nieuw begin tegelijkertijd oproept en doorbreekt. 

We vinden het passend dat juist kinderen de zon helpen om het begin van een nieuwe dag aan te kondigen, beide zijn immers conventionele symbolen van optimisme en toekomst. Toch wordt dit beeld verstoord, want in dit specifieke geval belichaamt het kind verlies en verdriet – iets waarmee alleen wij, als volwassenen, ons kunnen verbinden en identificeren. Precies op het moment dat we weerstand voelen of in verwarring raken door deze verstoring, worden we getroost door de versterking van de associatie die we gewoonlijk maken tussen kinderen en een nieuw begin. Dit specifieke kind transformeert een persoonlijke ervaring van verlies en pijn in een moedig, gemeenschappelijk gebaar van zorg door de zon uit te nodigen om een nieuwe dag te beginnen, voor ons allemaal.