Recensie Orestes in Mosul - De Tijd: 'Een Iraakse tragedie op zijn Grieks'

Een paar maanden geleden vernam ik dat ik Agamemnon ging spelen in een nieuwe versie van 'Oresteia'. Het stuk, zo leerde ik, zou zich afspelen in Mosul. De stad waar IS het kalifaat uitriep. Ik begon te lezen over de jihad. Een bevriende oorlogsfotograaf gaf me een harde schijf vol met beelden van executies. Honderden executies. Iedere avond bekeek ik er een paar. Ik geraakte gefascineerd door de details, de gebaren, de techniek.'

Haast achteloos leidt Johan Leysen 'Orestes in Mosul' in. Maar zijn monoloog nagelt je meteen vast in de pluchen stoel. Je weet: dit gaat geen gewone toneelavond worden. De volgende scène, op het grote videoscherm centraal op het podium, is haast ondraaglijk om naar te kijken. Leysen is nu de Griekse legeraanvoerder Agamemnon op weg naar Troje. Maar de vloot kan niet afvaren omdat er geen wind is. De goden willen enkel een duwtje in de rug geven als Agamemnon zijn dochter Iphigenia offert.

En zo geschiedt. De vrouw knielt neer op een tapijt. Agamemnon neemt een touw en wurgt haar. Je zit erbij en kijkt ernaar. Het lijkt eindeloos te duren. Je kan niet anders dan denken aan al die journaalitems over onthoofdingen door IS in Irak en Syrië. Maar daarin zag je nooit de dood.

In de theaterzaal wel. Je weet dat je naar een scène uit een eeuwenoude Griekse tragedie kijkt. Maar toch voelt het aan alsof je live een echte executie meemaakt.

'Orestes in Mosul' is heel veel tegelijk. Vintage Milo Rau,die naadloos toneel, film en documentaire tot één geheel weeft. De rode draad in de productie is hoe om te gaan met wraak. Kan daar uiteindelijk vergeving op volgen? Agamemnon wordt vermoord door zijn vrouw Klytaimestra en haar minnaar Aigisthos, als wraak op de moord op Iphigenia. De twee worden op hun beurt afgeslacht door Orestes, de zoon van Klytaimestra. Omdat zij zijn vader hebben vermoord. Kunt u nog volgen?

'Oresteia' van de Griekse schrijver Aeschylus is een ijzersterke tragedie. Ze is tijdloos en daarom het ideale stuk om te transponeren naar de 21ste eeuw en Mosul, de Iraakse stad waar IS wreedheden heeft begaan die je amper voor mogelijk houdt.

Rau zette de grote middelen in. Hij reisde de voorbije jaren een paar keer naar Mosul met zijn ploeg en maakte daar opnames met enkele lokale acteurs en actrices. Die haalde hij ook naar Gent.

In het stuk wordt voortdurend geswitcht tussen Gent en Mosul. Je krijgt als het ware een rondleiding door het kapotgebombardeerde Mosul. Het is haast ontroerend om te zien hoe actrice Susana AbdulMajid over haar stad in ruïnes vertelt. Een andere keer maskeert luchtigheid de ernst van de situatie. Wanneer bijvoorbeeld aan de acteurs wordt uitgelegd hoe je iemand met één schot kan afmaken. Je moet in de nek schieten, niet in het hoofd.

En toch zit er ook best wat humor in de voorstelling. Om het geweld enigszins temperen. Geen enkele schouwburgdirecteur wil zijn publiek met oorlogstrauma's naar huis sturen. Het straffe aan de voorstelling is dat het brute geweld van de Griekse tragedie erger aanvoelt dan de gruwel waarover de Irakezen in Mosul vertellen. Misschien omdat ze hun leven niet moeten uitbeelden, maar er gewoon over vertellen. Hoe het is om te leven in een stad waar homo's en overspelige vrouwen van een hoog gebouw worden gegooid. Met het hoofd naar beneden.

Aeschylus vatte 'Oresteia' op als een trilogie. In het laatste deel stopt de godin Athena de wraak en het geweld. Ze zorgt voor rechtspraak, verzoening en vergeving. Rau eindigt zijn stuk ook zo. Theatraal is het misschien niet het sterkste moment van de voorstelling, maar het einde is een gedachteoefening die je niet snel loslaat. 'Moeten we IS-strijders vermoorden, of moeten we ze vergeven?', vraagt een Iraakse vrouw in de rol van Athena aan enkele jongeren van Mosul, het equivalent van het Griekse koor. Er volgt geen antwoord. Het is wel een vraag waar ooit een antwoord op moet komen.

'Orestes in Mosul', tot 7 mei in NTGent, daarna op Europese tournee.

- 19-04-2019, Koen Van Boxem, De Tijd