Milo Rau: Als we hier geen lessen uit trekken, zijn we… | NTGent
Tm174 Milo Rau

Milo Rau: Als we hier geen lessen uit trekken, zijn we genaaid.

| 27 mei 2020
Interview met Milo Rau in la Repubblica. Een gesprek over de huidige crisis, kunst na corona en ‘de tragische manier van denken’. 'Voor mij is deze coronacrisis, deze complete stilstand, een ‘generale repetitie’: als we hier geen lessen uit trekken, denk ik dat we voor eeuwig genaaid zijn. En dat verdienen we.'

REPUBBLICA: Voelt u vandaag een verantwoordelijkheid als sociaal bewogen artiest, als voorstander van het globale realisme, en hoe plant u nieuwe voorstellingen te creëren die over de huidige staat van de wereld handelen?

MILO RAU: Ik heb bij dit alles gemengde gevoelens. Om te beginnen voel ik een anarchistische vreugde bij deze complete stilstand van de geglobaliseerde mega-machine. Overheden nationaliseren de grote industrieën, mensen met sleutelberoepen – bijvoorbeeld in de gezondheidszorg – oogsten respect, managers zitten thuis en voelen wat ze zijn: nutteloos, niet de oplossing maar het probleem. Kortom, de wereldgemeenschap herinnert zich opnieuw de betekenis van het begrip ‘economie’: ze dient ter ondersteuning van het leven, niet om winst te creëren voor enkele aandeelhouders.

Maar uiteraard vrees ik tegelijk dat dit moment slechts een onderbreking is en dat we nadien op dezelfde manier zullen verdergaan, waarbij we het Globale Zuiden en de gewone burgers zullen laten opdraaien voor de kosten, zoals na elke crisis. Of nog erger: dat, zoals in Hongarije, het opnieuw nationaliseren van bedrijven het nieuwe systeem zal worden en dat de Europese en globale solidariteit zal sneuvelen.

In mijn artistieke bubbel merk ik dat, na enkele ogenblikken van shock, iedereen verdergaat met het plannen van het nieuwe seizoen op de vertrouwde manier, maar nu nog burgerlijker en lokaler dan voorheen. Het is evenwel cruciaal om deze crisis echt te ‘overdenken’ en haar te vertalen in een nieuwe, democratische manier van kunst maken.

We moeten stoppen met de karaoke van klassiekers en nieuwe klassiekers creëren.
Milo Rau

REPUBBLICA: Hoe past uw Manifest van Gent uit 2018 in de huidige situatie?

MILO RAU: Het Manifest van Gent beschrijft een sociale, duurzame, collectieve en democratische manier van theater maken: afstappen van de technisch complexe bewerkingen van steeds dezelfde tien werken van de Europese canon en evolueren naar een nieuwe, gediversifieerde, globale canon. Het is zaak om het theater terug open te stellen voor de maatschappij, voor de realiteit van onze tijd. Na het coronavirus kunnen we niet meer op dezelfde manier doorgaan.

Voor het seizoen 2020-21 hebben we geen 1000 bewerkingen nodig van Shakespeare, Tsjechov of Camus, maar hebben we nood aan nieuwe globale klassiekers. We hebben nood aan een echte, esthetische en economische solidariteit met het Globale Zuiden dat nu de prijs betaalt voor de complete ineenstorting van de globale markt. We moeten eindelijk eens stoppen met de karaoke van klassiekers en nieuwe klassiekers creëren. We moeten het instituut theater diepgaand herdenken, zoals Tsjechov, Camus of Shakespeare dit voor hun tijd deden. Nieuwe kunst voor een nieuwe samenleving.


REPUBBLICA: Wat is volgens u de echte tragedie die onze internationale samenleving nu doormaakt?

De ‘echte tragedie’ van onze tijd is dat we geen enkel middel hebben om dit alles te beschrijven, of beter gezegd: we beschrijven de ecologische en culturele tragedie waarin we leven, we kennen de problemen, maar we vinden geen link naar een directe, collectieve actie. We bevinden ons in een apocalyptische situatie, en we weten wat er over 5, 10, 20 jaar zal gebeuren als we niet handelen, maar vreemd genoeg ‘raken we daarbij niet in paniek’, zoals Greta Thunberg stelt.

We weten dat de klimaatcrisis de komende twintig jaar alles zal veranderen en miljoenen mensen zal doden. We weten wat er moet gebeuren, op globaal en lokaal niveau, in het dagelijks leven en aan onze levenswijze als soort om die tragedie te vermijden, maar we doen niets. Voor mij is de crisis door het coronavirus, deze complete stilstand, een ‘generale repetitie’: als we hier geen lessen uit trekken, denk ik dat we voor altijd genaaid zullen zijn. En dat verdienen we.

REPUBBLICA: Ziet u een verantwoordelijkheid? Zijn er volgens u remedies die we niet mogen veronachtzamen?

MILO RAU: Allereerst moeten we begrijpen dat onze situatie niet dramatisch is, maar tragisch. Met andere woorden, het systeem waarin we leven kan niet meer worden hersteld. Het is volledig disfunctioneel, het is een verdoemde machine, het moet worden vervangen door een ander systeem. Hopelijk nemen we nu deze verantwoordelijkheid op ons. Maar eerst en vooral moeten we wat men zou kunnen noemen ‘de tragische manier van denken’ reactiveren.

Toen de Grieken deze kunstvorm uitwerkten, werd die gecreëerd om het te kunnen hebben over de tegenstellingen van hun tijd: de traditionele maatschappij tegenover de moderne maatschappij, het feodalisme tegenover de democratie, de beperkingen van het gezin tegenover de vrije wil, enzovoort. Ze begrepen dat de tijd was gekomen om alles te herdenken, om kennis en collectief handelen, moraal en praktijk opnieuw samen te brengen.

Tragedie is de kunstvorm van de menselijke verantwoordelijkheid, het is de aanvaarding van het feit dat je moet handelen zonder vooraf al de richting te kennen. Tragedie betekent dat niets ‘te herstellen’ is, dat er geen perfect plan is, geen volmaakt handelen. We zijn deze methodiek kwijtgeraakt: we denken dat een beetje meer controle in de financiële sector en wat groene technologie ons op de een of de andere manier zullen redden. En tegelijk weten we dat dit een vergissing is. Daarom reciteren we nog steeds op rituele wijze Shakespeare en Sophocles.

We hebben geen eigen manier, geen eigen culturele methodologie om met onze eigen tegenstrijdigheden om te gaan. Alles ging te snel, we hadden de tijd niet om onze technieken om te zetten in culturele technieken of rituelen. We zijn als Oedipus: we beseffen geleidelijk aan hoezeer onze zogenaamde rationaliteit gebaseerd is op perversiteit en dood.

Onze situatie is niet dramatisch, maar tragisch.
Milo Rau

REPUBBLICA: Voorziet u, behalve op de mens zelf, een sterke weerslag op kunst en theater?

MILO RAU: Uiteraard! De hele manier van kunst maken, van denken over de relaties die we hebben met onze buren, met onze medeburgers, met de burgers van andere landen, maar ook met de planeet in haar geheel, met de toekomst en het verleden, moet veranderen.

Het was de stelregel van de klassieke tragedie, de lotsbestemming van Oedipus: zelfs als je klaar bent met het verleden, is het verleden niet klaar met jou. We moeten de prijs betalen voor wat we tijdens de voorbije generaties de planeet hebben aangedaan.

En er is nog een tweede tragedie: we dachten de toekomst te kunnen ontwerpen, de natuur te kunnen beheersen. Maar de natuur en de toekomst zijn niet klaar met ons. We zullen de aarde niet langer kunnen beheersen.

De verwarring, de politieke complexiteit, de onhoudbare moraal, de dubbelzinnigheid en, nogmaals, het diepe trauma waar we mee te maken hebben, het besef dat alles wat we als beschaving in de afgelopen 500 jaar hebben gedaan, fundamenteel verkeerd is geweest: dát is wat we moeten aanvaarden en begrijpen. En dan moeten we daarop een antwoord bieden, op een solidaire, democratische en globale manier.

Dit interview werd gepubliceerd in la Repubblica op 18 april 2020.

Alleen de mens kan fantaseren Voorbij de ­waanzin wacht de zachtheid Met gesloten ogen kan je zien wie je wil Alles zit nog vol met toekomst Tot het aan de binnenkant blijft plakken