Antigone In Amazonie Milo Rau Armin Smailovic Maart2020 10

'Antigone in de Amazone' nu al talk of the town in internationale pers

| 27 February 2023
De nieuwe voorstelling van artistiek leider Milo Rau is maanden voor zijn première al een gespreksonderwerp in de internationale pers. De gespecialiseerde Britse blog The Stage tipte 'Antigone in de Amazone' als een van de voorstellingen van 2023, en bij Deutsche Welle verscheen een lange voorbeschouwing die u hieronder kan lezen.

Had de Griekse dichter Sophocles kunnen vermoeden hoe actueel zijn toneelstuk zowat 2.400 jaar na zijn première nog steeds zou zijn? De tragedie Antigone is het verhaal van de tiran Kreon, die koste wat kost zijn macht wil behouden. Het hoofdpersonage Antigone verzet zich tegen hem – ze is ervan overtuigd dat ze in de ogen van de goden het juiste doet. Het loopt evenwel niet goed af: Kreon wil haar levend laten begraven, maar Antigone ontloopt dit vonnis door zelfmoord te plegen.

Toneelauteur en regisseur Milo Rau haalt Antigone naar onze tijd. De Zwitser staat bekend om zijn kritische en radicale werk. Hij heeft zowel de genocide in Rwanda op het toneel gebracht als de mensonwaardige situatie in het Zuid-Italiaanse vluchtelingenkamp Matera, waar hij de Jezus-film Het Nieuwe Evangelie heeft opgenomen. Nu richt hij zijn aandacht op de vernietiging van het Amazonewoud. De inheemse actrice en activiste Kay Sara speelt in zijn moderne versie van Antigone de hoofdrol en wordt geflankeerd door leden van de Movimento dos Trabalhadores Sem Terra, ‘s werelds grootste beweging van landlozen. Zij vechten voor een stuk land dat in Brazilië sinds onheuglijke tijden toebehoort aan de grootgrondbezitters, en voor een meer rechtvaardige samenleving.

Het gaat dus om winstbejag, roofbouw op de natuur en ontheemding in deze moderne Antigone, waarvoor Rau in 2020 met zijn team naar de Braziliaanse deelstaat Pará reisde. Op dat moment was Jair Bolsonaro een jaar in functie als president. Hij maakte de overheidsorganisatie Funai, die verantwoordelijk is voor de bescherming van inheemse volkeren, vleugellam en zette een klimaatontkenner aan het hoofd van het ministerie van leefmilieu. Hij beloofde de beweging van landlozen dat hij hen met een ‘geladen geweer’ zou verwelkomen. Rau zag dit als een blauwdruk voor een nieuwe versie van Sophocles' klassieker.

Antigone In Amazonie Milo Rau Armin Smailovic Maart2020 18

Eigenlijk had de productie in april 2020 in première moeten gaan, in een straat in het Amazonegebied waar politieagenten ooit talloze landlozen vermoordden, maar toen stak corona stokken in de wielen. Daarop zou de productie in Wenen opgevoerd worden, maar in plaats daarvan hield Kay Sara een indrukwekkende toespraak via het internet: “Ik zou Antigone hebben gespeeld, die in opstand komt tegen de heerser Kreon ... Het koor zou hebben bestaan uit overlevenden van een massamoord op landlozen door de Braziliaanse regering. We zouden deze nieuwe Antigone hebben opgevoerd op een bezette weg door het Amazonegebied, waarvan de bossen in brand staan. Het zou geen toneelstuk zijn geweest, maar een actie. Geen daad van kunst, maar een daad van verzet: tegen die staatsmacht die het Amazonegebied vernietigt.”

Kay Sara Antigone 1

Kay Sara komt uit het dorp Lauaretê, ze groeide op in Manaus, de twee miljoen inwoners tellende hoofdstad van de deelstaat Amazonas. Van vaderskant behoort ze tot de derde stam van de Tariano, de stam van de donder. Van moederskant is zij een Tukana. Haar naam Kay Sara betekent: "die voor anderen zorgt". En als inheemse vrouw maakt zich grote zorgen om haar thuisland. “In het Amazonegebied branden de bossen. Het probleem is niet dat jullie niet weten dat onze bossen branden en onze stammen uitsterven. Het probleem is dat jullie gewend zijn geraakt aan deze kennis”, zo luidt haar boodschap aan de wereld. “Een paar jaar geleden zijn de zijrivieren van de Amazone voor het eerst sinds mensenheugenis opgedroogd. Als we nu niet meteen ingrijpen, zal over tien jaar het Amazone-ecosysteem instorten. Het hart van deze planeet zal stoppen met kloppen.”

Sara werd actrice opdat haar stem gehoord zou kunnen worden als ze over haar volk spreekt, want eeuwenlang hebben anderen over de inheemse bevolking verteld, te beginnen met de koloniale overheersers. “Nu is het tijd om zelf ons verhaal te vertellen”, zegt ze overtuigd.

Antigone In Amazonie Milo Rau Armin Smailovic Maart2020 15

Telkens weer wordt haar gevraagd waarom zij haar dorp, dit mooie, prachtige stukje grond in het Amazonegebied, heeft verlaten, vertelt zij aan Deutsche Welle, en ze klaagt aan dat de mensen een vals beeld van een idylle in het woud voor ogen hebben. “Het is niet zo'n mooie, prachtige plek. Het is een gekoloniseerde plek, getekend door geweld. Een plek waar inheemse vrouwen verkracht werden, waar inheemse mensen afgeslacht en vermoord werden.”

Nu voelt Kay Sara zicht thuis in de kunst. “Daar word ik gehoord, daar word ik zichtbaar”, zegt ze. “Iedereen is eraan gewend dat inheemse mensen fel van zich afbijten in de politiek, maar de kunst stelt me in staat om mijn boodschap gevoeliger over te brengen. Ik denk dat mensen dan beter luisteren.”

Dit is ook het geval wanneer, na de pandemie, de repetities voor Antigone in de Amazone en haar strijd tegen de tiran Kreon eindelijk weer starten. Vanuit het oogpunt van Kay Sara was niet alleen Bolsonaro een tiran, vertelt ze aan Deutsche Welle. “We zijn altijd al onderdrukt, we zijn altijd al ondergeschikt gemaakt aan alle andere volkeren. Dus voor ons waren alle regeringen Kreon.”

Nu hoopt de 27-jarige dat het onder de nieuwe president Luiz Inácio Lula da Silva beter zal gaan. Tijdens zijn vorige ambtstermijn (Lula was reeds president van 2003 tot 2011, nvdr) heeft Lula echter niet veel gedaan voor de inheemse volkeren, vooral omdat hij geen onaantastbare gebieden liet afbakenen voor de inheemse volkeren en er steeds opnieuw dodelijke geschillen waren over de bebouwde akkers in het Amazonegebied.

Toch heeft Kay Sara op Lula gestemd. Hij beloofde zich in te zetten voor het leefmilieu en voor de minderheden, zegt ze. Voor haar is het een goed teken dat de nieuwe president de leidster van de Guajajara-stam en milieu- en mensenrechtenactiviste Sônia Guajajara heeft benoemd tot minister voor inheemse volkeren – deze ministerpost heeft in de geschiedenis van Brazilië nog nooit bestaan. “Dit is een grote stap voorwaarts, vier jaar geleden hadden wij inheemsen niemand in deze machtspositie. Nu denk ik: 'We kunnen blijven hopen'."

 Als een moderne Antigone wil Sara Kay deel uitmaken van het veranderingsproces en de verdere vernietiging van het regenwoud door op winst beluste politici en grootgrondbezitters tegenhouden. “Deze waanzin moet stoppen. Laten we ophouden te zijn zoals Kreon. Laten we zijn zoals Antigone. Want als wetteloosheid wet wordt, wordt verzet een plicht.” De wereld kan van inheemse volkeren leren om in harmonie met de natuur te leven. We moeten het alleen maar te willen.

Gerelateerde producties