Laten we Europa re-humaniseren

Het was niet de eerste brand in Moria. Toen covid-19 van Moria een hel dreigde te maken, werd niet ingegrepen. Integendeel, het enige noodziekenhuis van Artsen zonder Grenzen werd op bevel van de Griekse overheid gesloten. Deugdzame mensen leunden achterover en lieten verschrikkelijke dingen gebeuren. En Europa blijft zwijgen. Voor de stichters van het EU-verdrag stonden de onschendbare en onvervreemdbare rechten van de mens nochtans centraal. Maar voor de Europese leiders vandaag zijn ze bijzaak: de nationale belangen primeren. Omdat in steeds meer Europese landen het ‘eigen volk eerst’-principe heerst, wordt de essentie van het Europese project als een restant van de volksvreemde elites opzijgeschoven. Het begrip ‘Europese solidariteit’ klinkt daardoor steeds holler. Als een cynische grap die evolueert in de richting van complete onverschilligheid.

De huidige wantoestanden zijn het gevolg van een halve eeuw beleid dat bestond en bestaat uit improvisaties op korte termijn, op het inzetten van politieagenten en grensbewakers, maar ook op technologieën, databanken en controlekamers die aan de lopende band illegaliteit produceren. Het is een beleid dat gebaseerd is op ontkenning. Europa besteedt haar verplichtingen ten opzichte van vluchtelingen liefst uit aan andere landen. Zo ver mogelijk uit het zicht, als het ware. We willen het oplossen via opvang in de eigen regio’s, maar landen als Libanon en Jordanië zitten nu al vol en vreemd genoeg blijft het stil over de impact van de militaire interventies door Europese landen in Afghanistan, Irak, Libië en over de ‘indirecte’ oorlogen in Syrië, Jemen, Somalië of in de Sahel.

De vluchtelingen die we op zee redden, worden op een en dezelfde plek gedumpt. En wanneer de kampen aan onze grenzen overvol zijn, ontstaan er humanitaire rampen die zowel de vluchtelingen als de lokale bevolking teisteren. De door Europa gefinancierde – en in Italië getrainde – Libische kustwacht ‘redt’ mensen op zee om hen meteen terug te brengen naar de Libische kampen en slavenmarkten, lees: in de handen van mensensmokkelaars en warlords. Inmiddels wordt er, ook in de media, met scherp geschoten op mensen die proberen de grens over te steken. Zo feliciteerde president Von der Leyen de Griekse grensbewakers voor de puike manier waarop ze pal stonden voor Europa.

Europa is het aan haar beginselen verplicht om deze perverse cirkel te doorbreken. Om het beleid inzake vluchtelingen te re-humaniseren. Dat wil zeggen: zonder te discrimineren en met respect voor de mensenrechten. Het enige wat daarvoor ontbreekt, is de politieke wil. Want we hebben de middelen, de knowhow en de logistiek om de verworpenen aan onze Europese grenzen een menswaardig bestaan te geven. In het volle besef welteverstaan dat de Europese economie en arbeidsmarkt nu grotendeels leunen op illegale en laagbetaalde arbeid. Sinds een paar decennia wordt de arbeidsmarkt bovendien zo geflexibiliseerd dat er steeds meer banen zijn waarmee je als doorsnee burger niet in je levensonderhoud kunt voorzien. Als we minder illegale migratie en arbeid willen, moeten we de arbeidsmarkt dus zo inrichten dat je van die geleverde arbeid waardig kunt leven.

Wat we willen vooropstellen, is een faire, humane aanpak. Ook – of  juist – in deze polariserende tijd. Dat begint al bij ons taalgebruik, waarbij sommige politici graag woorden als ‘migratiegolven’ of ‘vluchtelingenstromen’ in de mond nemen. Om nog te zwijgen over het mensonterende karakter van werkwoorden als ‘indijken’. Het gaat nog altijd over onze medemensen, die op de vlucht zijn.

Na de gruwel van de Eerste en Tweede Wereldoorlog hebben wij, Europeanen, aan de toekomstige generaties beloofd dat we samen weerstand zouden bieden tegen elke vorm van ontmenselijking, discriminatie en uitsluiting. De belofte willen we trouw blijven. Daarom lanceren we deze oproep, een initiatief namens een groep Europese kunst- en cultuurinstellingen. Deel uitmakend van de civil society willen we aan de Europese beleidsmakers vragen dat elke kunst- en cultuurinstelling die deze open brief aan de Europese Commissie ondertekent, het recht krijgt om een vluchteling op te vangen en te ondersteunen.

Op deze manier willen wij de vluchtelingen die nu aan de Europese grenzen verkommeren in onze steden en regio’s verwelkomen, zodat ze volwaardig deel kunnen uitmaken van onze samenleving, inclusief het recht op individuele bescherming.