Img 4410 Web C Michiel Devijver Geknipt

Luk Perceval, veel meer dan de regisseur van 'Red'

| 20 April 2022
Eind april 2022 gaat in NTGent de gloednieuwe voorstelling 'Red' in première, een regie van Luk Perceval, al decennia lang een van de belangrijkste kunstenaars in het Europees theater. Perceval wordt dit jaar 65 maar is nog lang niet uitverteld. Maak hier kennis met zijn oeuvre en zijn trilogie 'The Sorrows of Belgium', waarvan 'Red' het finale deel is.

Luk Perceval (Lommel, 1957) werd na zijn opleiding aan het Koninklijk Vlaams Conservatorium acteur bij de Koninklijke Nederlandse Schouwburg (KNS), beide in Antwerpen. In 1984 richtte hij samen met Guy Joosten in Gent de Blauwe Maandag Compagnie (BMC) op, het gezelschap waarin hij zijn eerste stappen als regisseur zette. In de loop der jaren kregen zijn voorstellingen steeds meer bijval, en in 1998 leidde de fusie van BMC en KNS tot Het Toneelhuis, een nieuw theaterhuis met Perceval als artistiek directeur.

In die tijd was Perceval een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Vlaamse Golf, een generatie Vlaamse kunstenaars met zo uiteenlopende esthetieken als die van Jan Lauwers (°1957), Jan Fabre (°1958), Alain Platel (°1959) en Anne Teresa de Keersmaeker (°1960), die in de jaren tachtig een revolutie ontketende in de Europese podiumkunsten. Ondanks hun verschillen deelden zij een zekere radicaliteit in het openbreken van de theatertaal en het opstarten van een dynamische dialoog met andere culturen en kunstdisciplines. Al snel trokken ze stuk voor stuk de aandacht van internationale programmators.

Perceval stelde een totaal nieuw systeem voor van repeteren en omgaan met de tekst, gebaseerd op improvisaties en op een collectieve zoektocht naar oplossingen. Daarbij kreeg het ‘hier en nu’ van de acteur op het podium voorrang op de getrouwheid aan de auteur. In Percevals theater staat de auteur ten dienste van de acteur, niet andersom. Sleutelbegrippen zijn levendigheid en authenticiteit op het toneel, wat tot inkortingen, verschuivingen en bewerkingen van de tekst leidde. Perceval stelde ook voor om in de plaats van in het Nederlands in het Vlaams te werken, wat de vertaling van de klassieke speelteksten naar het Vlaams vereiste.

Vandaag zijn een aantal van die praktijken in het theater welbekend, maar in de jaren 1980 en 1990 waren ze baanbrekend. Het betekent evenwel niet dat het theater van Perceval vandaag voorbijgestreefd is. Integendeel, de regisseur daagt zichzelf nog steeds uit en maakt nog steeds indruk met de precisie, eenvoud en sublieme vorm van zijn voorstellingen, de poëtische kracht van zijn tekstinkortingen, een bijzondere aandacht voor geluidseffecten en het acteren in teamverband. Perceval blijft tot op vandaag een van de belangrijkste kunstenaars van het Europese theater. 

In Percevals theater staat de auteur ten dienste van de acteur, niet andersom

In het oeuvre van Perceval vinden we klassieke drama’s uit de oudheid, Franse klassiekers, werken van Tsjechov en vooral ook van Shakespeare. Met zijn bewerkingen van Shakespeares drama’s veroverde hij zijn plaats op het Europese toneel. Ten Oorlog, zijn 12 uur durende marathon uit 1997, was een montage van alle koningsdrama’s van Shakespeare. Daarin combineerde hij de renaissancepoëzie met popmuziek en straattaal om het te hebben over de wereld vandaag. De Duitse versie van deze voorstelling, Schlachten!, tevens Percevals eerst stuk dat in het buitenland werd geregisseerd (in het Schauspielhaus Hamburg), werd in 2000 bekroond op het Theatertreffen in Berlijn. Als gevolg daarvan nodigden vele Europese theaters Perceval uit om met hen samen te werken.

Vanaf 2005 regisseerde Perceval voornamelijk in Duitsland. Eerst als huisregisseur van de Schaubühne am Lehniner Platz in Berlijn, daarna als hoofdregisseur van het Thalia Theater in Hamburg (2009-2014). Hij werkte daarnaast ook als gastregisseur en bracht zijn werk in gerenommeerde instellingen en festivals waaronder de Münchner Kammerspiele, de Deutsche Staatsoper Berlin, de Wiener Festwochen, de Salzburger Festspiele, het Festival d'Avignon en het Edinburgh International Festival.

Na vele jaren in Duitsland te hebben gewoond en gewerkt, raakte Perceval steeds meer ontgoocheld over het Duitse theatersysteem – omwille van de starheid, de commercialisering, het repertoire en de organisatorische beperkingen ervan. In 2018 besloot hij voorgoed terug te keren naar Antwerpen en Milo Rau, die in datzelfde jaar directeur werd van NTGent en een even fervente criticus van het Duitse theatersysteem was, nodigde Perceval uit om met hem samen te werken. Sindsdien is hij als theatermaker aan NTGent verbonden.

Yellow Luk Perceval C Maria Shulga 14

Het idee van een project over de geschiedenis van België ontstond in NTGent. Milo Rau maakt openlijk politiek theater en dat vormt dan ook de kern van zijn NTGent. Percevals trilogie The Sorrows of Belgium brengt het verhaal van drie beschamende hoofdstukken uit de Belgische geschiedenis. 
De voorstelling Black  (2019) is gewijd aan de uitbuiting van Congo door koning Leopold II; Yellow  (2021) handelt over de Tweede Wereldoorlog en de collaboratie van Vlamingen met de nazi's. Het laatste deel, Red  (2022), focust op de terreuraanslagen in Brussel in 2016. De reeks is geïnspireerd op Hugo Claus' autobiografische roman Het verdriet van België  uit 1983, terwijl de titels van de delen verwijzen naar de Belgische driekleur. Perceval ontleende het idee aan Krzysztof Kieślowski's Trzy kolory.

Hugo Claus, een van de meest vooraanstaande Belgische schrijvers en toneelschrijvers, vertelt in zijn bekende roman over ‘het verdriet van België’ in de jaren 1938-1946. Vanuit het perspectief van iemand die in de jaren 1920 geboren is – de generatie van Percevals vader – beschrijft Claus het conflict tussen Vlaanderen en Wallonië, de samenwerking van de Vlaamse nationalisten met de nazi's en vervolgens de afrekening met hen. Regisseur Luk Perceval wil België vanuit een hedendaags perspectief bekijken om te tonen wat het gevormd heeft, waar het vandaag mee worstelt, hoe het verleden verbonden is met het heden en bepalend is voor de toekomst. Zijn trilogie The Sorrows of Belgium  is een ontroerend, soms surrealistisch verhaal over een land dat vandaag het hart van Europa vormt, een land zonder natie, intern verdeeld, waarin slechts een paar procent van de inwoners zichzelf Belg noemt. Acteurs van verschillende generaties, culturen en talen nemen deel aan de drie voorstellingen, die de etnische en taalkundige diversiteit van de huidige Belgische samenleving weerspiegelen.

578 Img 4938 Druk C Michiel Devijver

Toch verrast de keuze voor dit onderwerp. Van kunstenaars van Percevals generatie en Perceval zelf werd gedacht dat ze zich losgemaakt hadden van hun lokale achtergrond. Ze spraken niet over België en nodigden het Europese publiek niet uit om de gespannen relatie tussen Vlaanderen en Wallonië te bespreken. Integendeel, zij schakelden kunstenaars in die verschillende talen spraken en universele thema’s aansneden. Politieke onderwerpen, als die al aan bod kwamen, waren nooit expliciet, maar bevonden zich steeds op de achtergrond van andere verhalen, zonder ook maar enige moralisering.

In de eerder genoemde voorstellingen Ten Oorlog en Schlachten!  benadrukte Perceval het bloedige mechanisme van de machtsstrijd, waarbij hij Shakespeare gebruikte om de toestand van de wereld vandaag én haar oorsprong te schetsen. In Molière  (2007), gebaseerd op de blijspelen van deze Franse toneelschrijver, plaatste Perceval zijn personages in de eigen tijd en maakte hij van de hypocriete Tartuffe een boeddhistische goeroe. In de voorstelling The Truth about the Kennedys  legde hij de maffiawortels van de familie van de Amerikaanse president bloot in een versmelting van een mediaonderzoek met een eeuwenoude noodlotssaga.

Maar moet de beslissing om in verschillende talen te spelen, om geen Franse of Nederlandse vertalingen te gebruiken en de werken naar het Vlaams te vertalen, dan niet worden gezien als een poging om het Vlaamse theater te emanciperen, en als dusdanig worden beschouwd als een politiek gebaar? Moet het vormexperiment dat de Vlaamse Golf voorstelt niet zo worden opgevat?

Tot het einde van de 19de eeuw was het Frans de enige taal die gebruikt werd in het Belgische nationale theater. Toen het Vlaamse nationaal theater officieel vorm kreeg, richtte het zich op stukken die succes hadden in Berlijn, Londen of Parijs en gebruikte het ensceneringen die ook elders werkten. Tot in de jaren 1970 had het Vlaamse theater geen eigen identiteit, geen meesters, geen codes, geen omgangsvormen. De Vlaamse Golf was de eerste die het een eigen karakter gaf. Toch zal geen enkele kunstenaar van die vernieuwingsbeweging beweren dat de breuk met het Franstalige theater, dat dominant was in Wallonië en Brussel, een bewuste politieke keuze was.

"Het is vandaag heel belangrijk om niet langer te beweren dat alles de schuld is van de politiek"
Luk Perceval

In de context van Percevals werk en de Vlaamse Golf is The Sorrows of Belgium  uniek. Het is een duidelijk omlijnd verhaal over België, het land waar hij werd geboren, dat hij verliet en waarnaar hij terugkeerde. Het land waarvan de 19de-eeuwse koning Leopold II een vernietigingskamp creëerde in zijn eigen privé-kolonie (in 1908 kocht België die kolonie van hem, waardoor Belgisch Congo ontstond). Op school, zo vertelt de regisseur, leerde hij niets over Congo. Ook nu nog zijn maar weinig Belgen zich bewust van de Belgische verantwoordelijkheid voor de dood van de miljoenen inwoners van Congo: "Boeken die Congo op een seksistische en racistische manier beschrijven zijn nog steeds bestsellers, wat schokkend is, want er werden daar toch massagraven met 20 miljoen skeletten werden ontdekt."

België heeft ook een probleem met de fascistische collaboratie van Vlamingen met de nazi's tijdens de Tweede Wereldoorlog. "Ook vandaag nog wordt die zo niet verheerlijkt, dan toch minstens geminimaliseerd en witgewassen”, aldus Perceval. Rechtse Vlaamse politici presenteren de Vlamingen als de slachtoffers van Napoleon, vervolgens van de Eerste en Tweede Wereldoorlog en ten slotte van de Franstalige beleidsmakers die hen als tweederangsburgers behandelden. Zoals de regisseur benadrukt, is het een zeer belangrijk onderwerp in de context van de conservatieve ruk naar het nationalisme in heel Europa: "Het is vandaag heel belangrijk om niet langer te beweren dat het allemaal de schuld is van politici." Het is noodzakelijk om mensen bewust te maken van hun eigen verantwoordelijkheid.

Dat wakker schudden is volgens Perceval een van de sleutelfuncties van het theater. Dat geldt ook voor de migratieproblematiek. De Belgen verkondigen openheid en aanvaarding, maar merken de tekenen van racisme niet op in hun dagelijkse gedrag en keuzes. "We waren in België geschokt toen uit studies bleek dat de meerderheid van de buitenlandse IS-strijders uit Brussel kwam. De moslimminderheid in België wordt zodanig gediscrimineerd dat ze geen deel uitmaakt van dit land en dat ze naar Syrië is getrokken om deel te nemen aan de oorlog tegen het Westen."

Img 2404 Druk C Michiel Devijver

In het reine komen met de Belgische geschiedenis is ontegensprekelijk het onderwerp van deze trilogie, maar maakt haar niet tot een theaterproductie die beoogt kritiek te leveren. Het boeit Perceval niet om deel uit te maken van ‘de gemeenschap van moreel verhevenen’: “Ik ben niet geïnteresseerd in het maken van een theater dat dient om de sociale status te bevestigen, want eenmaal thuis vergeet de toeschouwer gemakkelijk de waarden die hij kort tevoren bejubelde. Naar mijn mening moeten we ernstiger gaan nadenken over theater als kunstvorm. Die bestaat erin de confrontatie aan te gaan, de mogelijkheid te bieden zich zelfs met een slecht personage op het toneel te identificeren, te begrijpen waarom onze maatschappij zo functioneert en niet anders. Waarom functioneer ik op deze manier en niet op een andere, wat breng ik aan in de maatschappij dat het resultaat is van mijn gedrag, van de manier waarop ik denk en de werkelijkheid benader? Dat is effectiever dan kritiek leveren.”

Aldus is The Sorrows of Belgium  een openlijk commentaar op Luk Percevals vaderland, hoewel het geen openlijk politiek geëngageerd theater is. Het is ook niet de bedoeling om met de vinger te wijzen. Het is een verhaal over de grote aspiraties van een klein land, over mensen in de smeltkroes van de geschiedenis, over macro-politiek en het dagelijks leven. Perceval, die ook yoga- en meditatieleraar is, gelooft in een spirituele weg die door theater kan worden geopendDe theaterkunst is voor hem een kunst van het steeds herhalen van dingen, als een gebed of bezweringsformule; ze herinnert ons aan onze vergissingen, mislukkingen en tegenslagen. Het is een kunst om “ze elke dag te herhalen als een litanie, want ons geheugen is kort (...) De schoonheid van dit ritueel bestaat erin dat je je in een gedeelde ruimte bevindt, de ruimte waarin wij allen onze aandacht richten op de handeling op het toneel, een handeling die de oude conflicten herhaalt. Deze focus bezorgt ons een vorm van begrip, empathie of, nog beter, catharsis.”

Copyright: Dorota Semenowicz / Fundacja Malta.